KSEEB 10TH SS – प्रकरण 13: भारतातील अरण्य संपत्ती
"Prepare effectively for Karnataka SSLC Class 10 Social Science Chapter 13 – 'Forest Wealth of India' with detailed explanations, model answers..."
CLASS - 10
MEDIUM - MARATHI
SUBJECT - SOCIAL SCIENCE
SYLLABUS - KARNATAKA STATE
IMP NOTES AND MODEL ANSWERS
प्रकरण 13. भारतातील अरण्य संपत्ती
13.Forest Wealth of India
📋 महत्त्वाचे मुद्दे व स्पष्टीकरण (Important Points and Explanation)
🌿 1. अरण्य म्हणजे काय?
नैसर्गिकरीत्या उगम पावलेली वनस्पती समूह म्हणजे अरण्य. हे
हवामान, पाऊस, माती आणि
भूआकारावर अवलंबून असतात.
🧭 2. भारतातील एकूण अरण्य क्षेत्र:
2021 ISFR अहवालानुसार भारतात 7,13,789
चौ. कि.मी. म्हणजेच 21.71% क्षेत्र अरण्याने
व्यापलेले आहे.
🌲 3. भारतातील अरण्यांचे प्रकार:
- सदाहरित
अरण्ये
- पानझडी
मान्सून अरण्ये
- गवताळ
अरण्ये
- मॅंग्रोव्ह
अरण्ये
- वाळवंटी
अरण्ये
- हिमालयातील
अल्पाईन अरण्ये
🛡️ 4. अरण्याचे महत्व:
- हवामान
संतुलन
- औषधी
वनस्पती
- प्राण्यांचे
निवासस्थान
- जमिनीची
धूप टाळणे
- रोजगार, पर्यटन
🛠️ 5. अरण्याचे संरक्षण:
- झाडांची
अवैध तोड थांबवणे
- जंगलातील
आग रोखणे
- नवीन
रोपांची लागवड
- लोकजागृती
🦁 6. राष्ट्रीय उद्याने व अभयारण्ये:
- जिम
कार्बेट, काझीरंगा,
गिर, सुंदरबन, कान्हा
इ.
- भारतात
106 राष्ट्रीय उद्याने आणि 567 अभयारण्ये आहेत.
🧬 7. जैविक संरक्षण क्षेत्रे:
18 संरक्षित क्षेत्रे आहेत – उदा. शेषाचलम,
नंदादेवी, निलगिरी, मानस.
✍️ I. रिकाम्या जागा भरा (Fill in the
blanks)
1.
आसाम आणि
मेघालयात आढळणारे अरण्ये ➡️ सदाहरित
अरण्ये
2.
हिमालयात
➡️ अल्पाईन अरण्ये
3.
गंगा
नदीच्या त्रिभुज प्रदेशाला ➡️ सुंदरबन
म्हणतात.
4.
जिम
कार्बेट राष्ट्रीय उद्यान ➡️ उत्तराखंड
राज्यात आहे.
5.
राष्ट्रीय
वनधोरणानुसार देशात अनुकूल वातावरणासाठी ➡️ 33% अरण्य
असले पाहिजे.
🖊️ II. खालील प्रश्नांची उत्तरे समूहात चर्चा करून लिहा :
6. नैसर्गिक वनस्पती म्हणजे काय?
एका प्रदेशात
नैसर्गिकरीत्या वाढलेला सर्व प्रकारचा वनस्पती समूह म्हणजे नैसर्गिक वनस्पती.
7. भारताचे एकूण वनक्षेत्र किती आहे?
2021 च्या ISFR अहवालानुसार भारतात सुमारे 7,13,789
चौ. किमी. वनक्षेत्र आहे, जे एकूण भौगोलिक क्षेत्राच्या 21.71% आहे.
8. भारतातील अरण्याचे प्रकार कोणते आहेत?
1.
सदाहरित अरण्ये
2.
पानझडी मान्सून अरण्ये
3.
उष्णकटिबंधातील गवताळ अरण्ये
4.
मंग्रोव्ह अरण्ये
5.
वाळवंटी अरण्ये
6.
हिमालयातील अल्पाईन अरण्ये
9. अरण्याचे महत्व स्पष्ट करा.
- शुद्ध हवा व अन्न
मिळते
- पावसाचे प्रमाण वाढते
- जमिनीची धूप थांबते
- प्राणी व पक्ष्यांचे
वस्तीस्थान
- औषधी वनस्पती मिळतात
- पर्यटन व रोजगार संधी
निर्माण होतात
- पर्यावरणाचे संतुलन
राखले जाते
10. भारतातील पानझडी अरण्याची लक्षणे आणि विभाग सांगा.
- 75 ते 250
सें.मी. पावसाच्या
प्रदेशात आढळतात
- कोरड्या हंगामात पाने
गळतात
- देशाच्या 65.5% वनक्षेत्र व्यापतात
- भारतात मोठ्या
प्रमाणावर विस्तारलेली आहेत
11. अरण्य नाश होण्याची कारणे सांगा.
- शेती विस्तार
- दुग्धव्यवसायाची गरज
- रस्ते, रेल्वे, प्रकल्प बांधकाम
- जंगलातील आग
- बेकायदेशीर झाडतोड
12. अरण्याचे संवर्धन म्हणजे काय?
अरण्यांचे मानव, पाणी व नैसर्गिक आपत्तींपासून रक्षण करणे म्हणजे अरण्य संवर्धन.
13. देशातील अरण्यसंवर्धनाच्या संदर्भात 'कोणत्या सूचना कराल?
- सामाजिक अरण्य
योजनेची अंमलबजावणी
- बेकायदेशीर झाडतोड
रोखणे
- नवीन झाडे लावणे
- जनजागृती व लोकसहभाग
- वन्य प्राण्यांचे
संरक्षण
- अरण्यातील आग
रोखण्यासाठी उपाय
❓ 1 गुणांचे प्रश्न – (1-Mark
Questions)
1. भारतात किती टक्के भूभाग अरण्याने व्यापलेला आहे?
→ 21.71%
2. ISFR म्हणजे काय? →
Indian
State of Forest Report
3. सुंदरबन अरण्य कोणत्या नदीच्या मुखाजवळ आहे?
→ गंगा
4. 'सदाहरित अरण्ये' या नावाचे कारण काय?
→ झाडे सतत
हिरवी राहतात
5. भारतातील पहिले राष्ट्रीय उद्यान कोणते?
→ जिम
कार्बेट
6. 'बायोस्फिअर रिझर्व्ह' म्हणजे काय?
→ जैविक
संरक्षित क्षेत्र
7. थार वाळवंट कोणत्या राज्यात आहे?
→ राजस्थान
8. कोणत्या अरण्यात 'सुंदरी' झाडे आढळतात?
→ सुंदरबन
9. भारतात किती वन्यजीव अभयारण्ये आहेत?
→ 567
10. राष्ट्रीय उद्यानांची संख्या किती आहे?
→ 106
11. मंग्रोव्ह अरण्ये कुठे आढळतात?
→ नदीमुखाजवळ
12. पानझडी अरण्यांमध्ये कोणता हवामानप्रकार आहे?
→ मान्सून
13. हिमालयातील अरण्यांचा प्रकार कोणता आहे?
→ अल्पाईन
14. अरण्य नाशाचे एक कारण सांगा.
→ जंगलतोड
15. भारतातील सर्वात मोठा अरण्य प्रदेश असलेला राज्य कोणता?
→ मध्य प्रदेश
पाठावर आधारित 15 बहुपर्यायी प्रश्नांची (MCQ) सराव चाचणी दिली आहे. प्रत्येक प्रश्नास चार पर्याय दिले असून बरोबर उत्तर चिन्हांकित केले आहे.
.gif)
बहुपर्यायी प्रश्नांची (MCQ) सराव चाचणी
